Khái niệm về tranh chấp trong kinh doanh Đặc thù của nền kinh tế Việt Nam hiện nay là nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Điều này có nghĩa là nền kinh tế ở Việt Nam là một hình thức tổ chức kinh tế vừa dựa trên những nguyên tắc và quy luật của kinh tế thị trường vừa dựa trên cơ sở và được dẫn dắt, chi phối bởi các nguyên tắc và bản chất của chủ nghĩa xã hội, thể hiện trên cả ba mặt: sở hữu, tổ chức quản lý và phân phối. Trong điều kiện của nền kinh tế thị trường, với sự tham gia hoạt động kinh doanh của mọi thành phần kinh tế thuộc các hình thức sở hữu khác nhau, với mục đích lợi nhuận là động lực trực tiếp của các chủ thể kinh doanh thì những xung đột, mâu thuẫn về lợi ích kinh tế giữa các chủ thể kinh doanh là điều không thể tránh khỏi. Bởi vậy, yêu cầu khách quan đặt ra là phải áp dụng các hình thức và phương thức giải quyết tranh chấp phù hợp, có hiệu quả để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên tranh chấp, ổn định các quan hệ kinh doanh của nền kinh tế, tạo lập môi trường pháp lý lành mạnh để thúc đẩy quá trình phát triển kinh tế - xã hội. về mặt học thuật, tranh chấp kinh tế và tranh chấp trong kinh doanh là những khái niệm có nội hàm khác nhau. Ở Việt Nam, giới khoa học pháp lý đã nêu lên nhiều quan niệm khác nhau về tranh chấp kinh tế. Có quan điểm cho rằng, “tranh chấp kinh tế được hiểu là sự bất đồng chính kiến về một sự kiện pháp lý, là sự mâu thuẫn hay xung đột về mặt lợi ích, về quyền và nghĩa vụ giữa các chủ thể tham gia vào các quan hệ kinh tế ở các cấp độ khác nhau”. Có quan điểm khác cho rằng, “tranh chấp kinh tế là những mâu thuẫn hay bất đồng liên quan đến quyền và lợi ích kinh tế của các tổ chức, cá nhân khi tham gia các quan hệ kinh tế” v.v... Tham khảo dịch vụ thành lập công ty trọn gói tại TP.HCM. Như vậy, về cơ bản tranh chấp kinh tế được hiểu là sự bất đồng chính kiến, sự mâu thuẫn hay xung đột về quyền và lợi ích kinh tế giữa các chủ thể tham gia vào các quan hệ kinh tế ở các cấp độ khác nhau. Trong các loại hình tranh chấp kinh tế, tranh chấp trong kinh doanh là loại hình tranh chấp phổ biến nhất. Trong cơ chế kế hoạch hoá tập trung, tranh chấp trong kinh doanh chủ yếu tồn tại dưới dạng các tranh chấp về hợp đồng kinh tế. Trong điều kiện kinh tế thị trường, sự tham gia của nhiều thành phần kinh tế kéo theo sự đa dạng về chủ thể và lợi ích cần bảo vệ, sự xuất hiện phong phú của các phương thức kinh doanh v.v... đã làm phát sinh nhiều dạng tranh chấp mới như: tranh chấp giữa thành viên công ty với công ty, tranh chấp giữa thành viên công ty với nhau trong quá trình thành lập, hoạt động và giải thể công ty; tranh chấp liên quan đến mua bán chứng khoán; tranh chấp về liên doanh, liên kết kinh tế; tranh chấp trong các lĩnh vực quảng cáo, bảo hiểm, kiểm toán, tư vấn, giám định; tranh chấp về việc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến thương mại... Phương thức giải quyết tranh chấp trong kinh doanh Mặc dù giải quyết tranh chấp chắc chắn không phải là điều đầu tiên các bên nghĩ đến khi ký kết hợp đồng, các bên vẫn nên nhận thức rằng các bất đồng và tranh chấp có thể phát sinh bất cứ lúc nào. Tranh chấp và bất đồng này có thể liên quan đến các khía cạnh khác nhau của một hợp đồng hoặc liên quan đến hợp đồng. Điều quan trọng đối với các bên trong hợp đồng là dự đoán các tranh chấp có thể xảy ra và xác định trước phương thức, hoặc một sự kết hợp các phương thức, nhằm ngăn ngừa hoặc giải quyết các tranh chấp. Người kinh doanh nên đặt hai câu hỏi khi ký kết một hợp đồng. Thứ nhất, doanh nghiệp của mình dự đoán được những loại tranh chấp nào? Thứ hai, có những phương thức nào để ngăn ngừa hoặc giải quyết các tranh chấp? Xuất phát từ tính chất, đặc điểm của các tranh chấp trong kinh doanh, việc giải quyết các tranh chấp phát sinh được thực hiện theo nhiều phương thức khác nhau. • Thương lượng (Negotiation) • Trung gian - Hòa giải (Mediation/Conciliation) • Hòa giải/Trọng tài (Med/Arb - Arb/Med) • Trọng tài (Arbitration) • Đánh giá của chuyên gia (Expert Determination) • Thuê thẩm phán (Rent a Judge) • Phiên tòa rút gọn (Mini - trial) • Giải quyết tại Tòa án • v.v... Ở Việt Nam, tranh chấp thường được giải quyết thông qua các phương thức: thương lượng, hòa giải, trọng tài và tòa án. Thương lượng là hình thức giải quyết tranh chấp trong kinh doanh không cần đến vai trò của người thứ ba. Đặc điểm cơ bản của thương lượng là các bên cùng nhau trình bày quan điểm, tìm ra các biện pháp thích hợp, trên cơ sở đó đi đến thống nhất để giải quyết các bất đồng. Thương lượng đòi hỏi các bên phải có thiện chí, trung thực, hợp tác, đồng thời phải có kiến thức cần thiết về chuyên môn và pháp luật. Kết quả của thương lượng thường là những cam kết, thỏa thuận về những giải pháp cụ thể nhằm tháo gỡ những bất đồng phát sinh mà các bên thường không nhận thức được trước đó. Đây là phương thức giải quyết tranh chấp thường được các bên sử dụng trước tiên khi phát sinh tranh chấp và thông qua phương thức này, phần lớn các tranh chấp trong kinh doanh đã được giải quyết vì những ưu điểm là tiết kiệm được chi phí thời gian, tiền bạc, giữ được bí mật hoạt động kinh doanh và uy tín cho nhau, đáp ửng cơ hội của các hoạt động kinh doanh. Nhà nước khuyến khích các bên có tranh chấp áp dụng phương thức này. Vì thế các bên có toàn quyền thỏa thuận mọi vấn đề về địa điểm, thời gian, nội dung và cách thức cụ thể giải quyết tranh chấp. Pháp luật không có quy định cụ thể cho phương thức này. Khác với thương lượng, hòa giải là hình thức giải quyết tranh chấp trong kinh doanh có sự tham gia của bên thứ ba độc lập do hai bên cùng chấp nhận hay chỉ định đóng vai trò trung gian để hỗ trợ các bên nhằm tìm kiếm những giải pháp thích hợp cho việc giải quyết xung đột. Hoà giải viên thông thường là những cá nhân, tổ chức có trình độ chuyên môn cao và có kinh nghiệm về những vụ việc có liên quan đến các tranh chấp phát sinh. Có hai hình thức hòa giải chủ yếu là hoà giải trong thủ tục tố tụng và hòa giải ngoài thủ tục tố tụng. Hòa giải là phương thức giải quyết tranh chấp kinh doanh mới có trong pháp luật Việt Nam. Phương thức này hiện nay chỉ thường được áp dụng trong các quan hệ kinh doanh có yếu tố quốc tế. Trọng tài là hình thức giải quyết tranh chấp trong kinh doanh do các bên tự nguyện lựa chọn, trong đó bên thứ ba trung gian (Trọng tài viên) sau khi nghe các bên trình bày sẽ ra quyết định có tính bắt buộc đối với các bên tranh chấp. Giải quyết tranh chấp trong kinh doanh bằng tòa án là hình thức giải quyết tranh chấp thông qua hoạt động của cơ quan tài phán nhà nước, nhân danh quyền lực nhà nước để đưa ra phán quyết buộc các bên có nghĩa vụ thi hành. Như vậy, khác với trọng tài, giải quyết tranh chấp theo thủ tục tư pháp tại tòa án gắn liền với quyền lực nhà nước. Khác với các phương thức giải quyết tranh chấp lựa chọn khác như thương lượng hay hòa giải, trọng tài là phương thức giải quyết tranh chấp mang tính tài phán. Hội đồng trọng tài trọng tải có quyền ban hành phán quyết không chỉ có giá trị ràng buộc đối với các bên trong tranh chấp mà còn buộc bên thua kiện phải thi hành. Không giống như phán quyết của Hội đồng trọng tài, biện pháp giải quyết, nếu có, của phương thức thương lượng hoặc hoà giải không có giá trị ràng buộc đối với các bên. Các bèn sẽ hoặc sẽ không tuân theo biện pháp giải quyết đó tùy thuộc vào ý chí của mình. Trong hợp đồng, các bên có thể quy định khuyến nghị của hoà giải viên có giá trị ràng buộc. Trong trường hợp đó, nếu một trong các bên không tự nguyện thực hiện theo khuyến nghị của hoà giải viên, bên kia sẽ đưa vụ việc ra Tòa án hoặc Trọng tài. Một điều khoản trọng tài sẽ loại trừ sự can thiệp của tòa án quốc gia vào vụ kiện. Tuy nhiên, thương lượng hay hòa giải không loại trừ trọng tài, và ngược lại, trọng tài không loại trừ thương lượng hoặc hoà giải. Trong các phương thức giải quyết tranh chấp trong kinh doanh nêu trên thì phương thức giải quyết bằng trọng tài và toà án đã được pháp luật quy định thành các chế độ pháp lý hoàn chỉnh. Luật Doanh nghiệp 2020 cũng có bổ sung 1 số điểm mới khi thành lâp công ty.
